Kitapta dikkatimi ilk çeken husus kitabı günümüz baskısına hazırlayan kişinin kitap ismi tercihi oldu. Her ne kadar kitabın aslında ismi ‘Vezaif-i Ebeveyn’ iken ve ‘Ebeveynin Vazifeleri’ şeklinde çevirmek de mümkün iken ‘Çocukların Eğitimi’ ismi tercih olunmuş. Burada satış kaygısının söz konusu olduğu zira çocuk eğitimi kitaplarının revaçta olduğu düşüncesi hatırıma geliyor. Çocuk eğitimi meselesinde öznenin ebeveynden çocuğa doğru geçtiğini yine kitabın adından yola çıkarak söyleyebiliriz. Günümüzde çocuğun hatta bebeğin tercih ve isteklerinin geçmişe kıyasla çok daha fazla dikkate alındığı tespitine hemen herkesin katılacağını zannediyorum. Halbuki bu kitabın hedef kitlesi ve öznesi anne babalar ve esasen onlara verilen nasihatler çoğunlukta. Çocuğu eğitmenin en önemli yöntemi örnek olmak zira çocuk taklit eder diyerek de bu bakışı gerekçelendirdiğini söyleyebiliriz.
Kitabın en sonunda ‘Kitapçı Arakel’in ihtarı da üzerinde imal-i fikir icap ettiren bir meseleye temas ediyor: ‘(B)öyle eserler başka dillerde çoktur. Ancak bizde böyle bir eserin varlığı yeni bir şey olduğundan ilk defa olarak bu kadarla yetinildi.’ Acaba bu tamamlanması icap eden bir eksiklik, bir boşluk muydu? Yoksa maksatlı ve kapsamlı bir eğitim anlayışının tezahürü müydü?
1893 yılında vefat eden yazarın bu eseri dönemin kafa karışıklığını da yansıtıyor kanaatimce. Gelenek, görenek, örf ve adetlerimize ve bizim ahlak anlayışımıza göre anne babaya saygı ve itaatin temelde yer aldığı bir eğitimi tavsiye ederken örnekler çoğunlukla Fransız yazar Monteigne ve Rousseau’dan, Yunan filozof Herodot ve Aristotales’den, Fransa kralı XIV. Louis ve IV.Henry’den ve sair Batılı filozof, yazar ve krallardan veriliyor. Kitabın en sonunda ve bir yerde bir ayet-i kerimeye yer veriliyor sadece.
İyi mi kötü mü olduğundan emin olmamak ile beraber çocuk eğitimi anlayışımızın ziyadesiyle değiştiğini söyleyebilirim. Çocuğun ta’lim ve terbiyesi mesuliyetinin babaya ait olduğunu vurgulaması bu değişime örnek olarak gösterilebilir. Anne babanın gerekli olduğu durumlarda sevgilerinden mahrum bırakarak cezalandırmalarını tavsiye etmesi buna bir diğer örnek olarak verilebilir.
Bütün bunlarla beraber çok orijinal nasihatler de yer alıyor kitapta:
- ‘İyi terbiyenin ilk esası ise itaattir.’
- ‘Ekmeğe katığı lüzumlu bilmemesi için bazı vakitlerde katıksız ekmeğe alıştırılmalı.’
- ‘Çocuklara öyle üst üste ve sıkı sıkıya giyecekler giydirilmezse soğuğa, sıcağa kolay ve çabuk alışırlar.’
Musavver 